استخر نقدینگی (Liquidity Pool) چیست؟ + کاربرد استخر نقدینگی در دیفای
در بازارساز خودکار (AMM) به‌جای استفاده از مدل‌های مبتنی بر دفتر سفارش، معاملات آنچینِ کاربران به‌صورت خودکار و بدون مجوز از طریق یک استخر نقدینگی (liquidity pool) انجام می‌شوند. استخرهای نقدینگی علاوه‌بر تأمین پیوسته نقدینگی، بازارهایی آسان، دسترس‌پذیر، متنوع، شفاف و سریع برای مبادله ارزهای دیجیتال در اکوسیستم دیفای (Defi) فراهم کرده‌اند.
استخر نقدینگی (Liquidity Pool) چیست؟
برای درک ماهیت استخر نقدینگی نیاز است به ضرورت وجود نقدینگی در بازار پی برده باشیم. نقدینگی در بازار رمز ارز به معنای درجه‌ی آسانیِ مبادله رمز ارز با یک ارز دیگر بدون اثرگذاری بر قیمت آن‌هاست. بدون وجود نقدینگی کافی، خرید و فروش دارایی به قیمت دلخواه دشوار است و در کل هزینه‌های معاملاتی برای دو طرف معامله بالاتر است.
استخر نقدینگی درواقع مجموعه‌ای از دارایی‌های قفل‌شده در یک قرارداد هوشمند است که با هدف تسهیل معاملات غیرمتمرکز استفاده می‌شود. این مفهوم، بخش جدایی‌ناپذیرِ پلتفرم‌های بازارساز خودکار (AMM)، پروتکل‌های وام‌دهی، زراعت بازده، دارایی‌های سینتتیک، بیمه آنچین و بازی بلاک‌چین است.
ایده استخر نقدینگی به خودی خود آسان است؛ یک مخزن دیجیتال که وجوه کاربران از طریق یک قرارداد هوشمند در آن قفل می‌شود. اما در یک محیط غیرمتمرکزِ بدون مجوز، چگونه می‌توان از آن استفاده کرد؟ اجازه دهید در ادامه ببینیم که چگونه صنعت دیفای توانسته با استفاده از استخرهای نقدینگی، خود را به همه نشان دهد.
استخر نقدینگی و دیفای (DeFi)
پیش از راه‌اندازی اولین نمونه‌های بازارساز خودکار (AMM)، نقدینگی ناکافی یک معضل جدی در دنیای مالی غیرمتمرکز و صرافی‌های آن بود. این موضوع به‌ویژه برای انواع جدید صرافی غیرمتمرکز (DEX) با تعداد محدودی کاربر، جدی‌تر بود. به علاوه، به‌علت توان عملیاتی محدود و هزینه گس تراکنش در بلاک‌چین، پیاده‌سازی معاملات آنچین مبتنی بر دفتر سفارش و صف خریدار و فروشنده، غیرممکن بود. سوال اصلی این بود که چگونه می‌توان این مشکل را بدون استفاده از واسطه‌های بازارساز که با طبیعت غیرمتمرکز رمز ارزها در تناقض است، رفع و رجوع کرد؟
پیشنهاد مطالعه: صرافی غیرمتمرکز (DEX) چیست؟ + معرفی بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز
درست همین‌جا بود که اولین بازارسازهای خودکار با استفاده از مفهوم استخر نقدینگی راه‌اندازی شدند؛ یک پروتکل صرافی غیرمتمرکز که با حذف فرد از یک طرف تراکنش، نقدینگی مبادله رمز ارز را با استفاده از قرارداد هوشمند تأمین می‌کند. در این مدل، قیمت دارایی‌ها به‌جای دفتر سفارش، توسط یک الگوریتم قیمت‌گذاری تعیین می‌شود.
دسترس‌پذیری بازارهای مالی با پیدایش استخرهای نقدینگی به‌شدت افزایش یافته است. به دلیل ماهیت بدون مجوز بلاک‌چین‌هایی که این استخرها در آن‌ها مستقر هستند، هرکسی می‌تواند به نقدینگی استخر اضافه کند. همه می‌توانند تأمین‌کننده نقدینگی باشند.
یکی از نخستین پروتکل‌های به‌کار‌گیرنده نوآوری استخر نقدینگی پروژه‌ی بنکور (Bancor) بود. این مفهوم اما با محبوبیت پروتکل یونی‌سواپ توجه بیشتری را به خود معطوف کرد. پروژه‌های سوشی‌سواپ، کِرو (Curve) و بلنسِر (Balancer) از صرافی‌های غیرمتمرکز دیگری هستند که از استخرهای نقدینگی روی شبکه اتریوم استفاده می‌کنند. به همین صورت در بلاک‌چین بایننس، پروژه‌های پنکیک سواپ (PancakeSwap)، بیکری سواپ و برگر سواپ و در بلاک‌چین سولانا پروژه‌های Raydium و Serum از این نوآوری بهره می‌برند.
پیشنهاد مطالعه: آموزش کار با صرافی یونی سواپ (Uniswap) + ویدیو
استخر نقدینگی در برابر دفتر سفارش
برای درک تمایز استخر نقدینگی اجازه دهید ابتدا به سنگ بنای پلتفرم‌های معاملات الکترونیک آنلاین یعنی دفتر سفارش نگاهی بیندازیم. دفتر سفارش، به بیان ساده، یک مجموعه از سفارش‌های باز لحظه‌ای (Real-time) است که نشان‌دهنده قیمت‌هایی است که خریدار و فروشنده متمایل به انجام معامله در آن‌ها هستند.
سیستمی که سفارش‌های خریدار و فروشنده را با هم جور می‌کند موتور تطابق (matching engine) نام دارد. به هر حال جدا از بحث‌های فنی موتور تطابق، این مفهوم دفتر سفارش است که هسته اصلی اغلب صرافی‌های متمرکز است. این مدل برای تسهیل مبادلات با کارایی بالا، بسیار عالی است و به ایجاد بازارهای مالی پیچیده رنگ واقعیت پاشیده است.
معاملات در دنیای مالی غیرمتمرکز به‌صورت آنچین انجام می‌شوند و خبری از وجود یک واسطه متمرکز که وجوه و نقدینگی دراختیار او باشد، نیست. این یعنی برای پیاده‌سازی مدل صرافی سفارش‌محور در این دنیای غیرمتمرکز مشکل جدی وجود دارد. هرگونه تعامل با دفتر سفارش نیازمند هزینه تراکنش بلاک‌چین (برای مثال هزینه گس) است که هزینه‌های معاملاتی را به‌شدت بالا می‌برد. کار بازارسازها که نقدینگی کافی برای بازار جفت‌های معاملاتی ایجاد می‌کنند، پرهزینه خواهد شد.
به علاوه سریع‌ترین بلاک‌چین‌ها نیز توان عملیاتی کافی برای انجام معاملات روزانه میلیارد دلاری را ندارند. این یعنی ایجاد یک صرافی سفارش‌محورِ آنچین روی یک بلاک‌چین در عمل امکان‌پذیر نیست. البته گرچه می‌توان از زنجیره‌های جانبی (sidechains) یا راه‌حل‌های لایه دو استفاده کرد، اما باز هم شبکه در شکل فعلی خود قادر به انجام این حجم از فعالیت‌ها نیستند.
لازم به ذکر است که صرافی‌های غیرمتمرکزی وجود دارند که به‌خوبی با دفتر سفارش آنچین کار می‌کنند. صرافی غیرمتمرکز بایننس و پروژه صرافی سرام (Serum) در بلاک‌چین سولانا، به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که از معاملات بی‌واسطه سریع و ارزان پشتیبانی می‌کنند.
پیشنهاد مطالعه: ارز دیجیتال سولانا چیست؟ معرفی و بررسی آینده پروژه سولانا
استخر نقدینگی چگونه کار می‌کند؟
برای درک مناسب از استخر نقدینگی بهتر است نحوه کارکرد آن را در بازارسازهای خودکار (AMM) بررسی کنیم. برخلاف بازارهای سنتی، در این بازار شما درواقع با نقدینگی یک استخر (برای مثال استخر ETH/DAI) به معامله می‌پردازید. به زبان ساده، برای این‌که یک خریدار بتواند خرید کند، نیاز نیست در همان زمان فروشنده‌ای با همان قیمت وجود داشته باشد. اگر یک صرافی سفارش‌محور (برای مثال صرافی غیرمتمرکز بایننس) را یک مرکز معاملات فرد‌به‌فرد تصور کنیم، می‌توان گفت که معاملات در یک بازارساز خودکار، فرد به قرارداد هستند. از همین نظر، خبری از دفتر سفارش و انواع مختلف سفارش (مثل سفارش بازار، سفارش محدود و سفارش توقف) نیست.
پیشنهاد مطالعه: آموزش انواع سفارش در بازار ارز دیجیتال برای تریدرهای حرفه‌ای!
تأمین‌کنندگان نقدینگی برای مشارکت دارای انگیزه هستند زیرا به‌عنوان پاداش، درصد مشخصی از کارمزدهای انجام‌شده در استخر را دریافت می‌کنند که متناسب با سهم آن‌ها از کل نقدینگی استخر است. آن‌ها توکن‌های LP را به‌عنوان نماینده‌ای از توکن‌های قفل‌شده خود دریافت می‌کنند. وقتی بخواهند دارایی خود را از استخر خارج کنند، باید آن‌ها را بسوزانند.
برای مثال وقتی در پلتفرم یونی‌سواپ ترید می‌کنید، این فعالیت توسط الگوریتم قرارداد هوشمندِ حاکم بر استخر، مدیریت می‌شود. قیمت‌گذاری نیز براساس تریدهای انجام‌شده در استخر نقدینگی تعیین می‌شود. هرچه نقدینگی بیشتری در یک استخر باشد، سفارش‌های بزرگتر دچار لغزش قیمتی (slippage) کمتری می‌شوند. همین پیامد به‌نوبه‌ی خود می‌تواند باعث جذب بیش از پیش تأمین‌کنندگان نقدینگی به پروتکل موردنظر شود.
پیشنهاد مطالعه: مقایسه صرافی‌های یونی سواپ و پنکیک سواپ
مزایای استخر نقدینگی
- بازارهای مالی با سادگی استفاده، دسترس‌پذیری بیشتر و تنوع بیشتر دارایی‌ها
- ورود و خروج آسان به موقعیت‌های جفت‌های معاملاتی که در صرافی‌های معمول نقدینگی کمی دارند
- عرضه پیوسته نقدینگی با یک روش غیرمتمرکز
- استفاده از قراردادهای هوشمند و امکان برنامه‌نویسی براساس خواسته‌ها
- ارائه فرصت کسب درآمد از طریق دارایی‌های هولدشده برای تأمین‌کنندگان نقدینگی
- عدم نگرانی برای پیدا کردن طرف مقابل معامله در قیمت دلخواهتان
- قطعیت‌پذیری بالای تراکنش‌ها نسبت به مدل دفتر سفارش
کاربرد استخر نقدینگی چیست؟
این نوآوری بسیار ساده است و می‌تواند با اهداف متفاوتی به‌کار گرفته شود:
رایج‌ترین کاربرد استخر نقدینگی در صرافی‌های غیرمتمرکز مبتنی بر فناوری بازارساز خودکار (AMM) است. پلتفرم یونی‌سواپ یکی از این موارد است. تأمین‌کنندگان نقدینگی، ارزشی برابر از دو توکن را در یک استخر قفل می‌کنند تا در ساخت یک بازار و تأمین نقدینگی آن شریک باشند. در ازای آن، از کارمزد معاملات انجام‌شده در استخر، سهمی متناسب با مشارکت خود دریافت می‌کنند.
استخر لیکوئیدیتی پایه اصلی برای زراعت بازده (yield farming) با استخراج نقدینگی مثل پلتفرم Yearn است. این پلتفرم جایی است که در آن کاربران وجوه خود را به استخرهایی اضافه می‌کنند که برای تولید بازده استفاده می‌شوند. استخرها، پلتفرم‌ها و بازارهای دیفای متعددی وجود دارند که هر یک به کاربران در ازای تأمین نقدینگی، با نرخ‌های متفاوتی پاداش می‌دهند. توکن‌های LP یک استخر می‌توانند در استخرهای نقدینگی دیگری استفاده شوند زیرا پروژه‌ها توکن‌های استخر پروژه‌های دیگر را در پروتکل خود ادغام می‌کنند و این زنجیره‌ها پیچیده و پیچیده‌تر می‌شوند. ایده‌ی زراعت بازده این است که چگونه کاربران دیفای، توکن‌های خود را در پروتکل‌های غیرمتمرکز گوناگون قفل کنند تا بتوانند پاداش و درآمد خود را حداکثر کنند.
پیشنهاد مطالعه: منظور از yield farming در دیفای چیست؟ معرفی مهمترین پروتکل‌ها
توزیع توکن‌های جدید به یک جامعه‌ی مورد هدف یک مشکل دشوار برای پروژه‌های کریپتو است. استفاده از استخراج نقدینگی یکی از موفق‌ترین رویکردها به این چالش بوده است. توکن‌ها به‌صورت الگوریتمی بین کاربرانی که وجوه خود را در یک استخر نقدینگی قرار داده‌اند، توزیع می‌شوند. سپس، توکن‌های به‌تازگی صادرشده به تناسب سهم کاربر از استخر، برای آن‌ها ارسال می‌شوند.
استخرهای نقدینگی می‌توانند در حکم‌رانی پروتکل‌ها نیز استفاده شوند. برخی مواقع، به حد بالایی از توکن‌های رأی‌دهی نیاز است تا یک پروپوزال حکم‌رانی تصویب شود. اگر توکن‌ها با هم در یک استخر نقدینگی ترکیب شوند، مشارکت‌کنندگان می‌توانند انگیزه‌های مشترک جمعی را که برای آینده پروتکل مهم است، به شکل موثرتری دنبال کنند.
یک کاربرد دیگر استخر نقدینگی، در حوزه بیمه غیرمتمرکز در برابر خطرات قرارداد هوشمند است. به‌تازگی برای پیاده‌سازی این نوآوری از راه‌حل استخرهای نقدینگی استفاده شده است.
صدور دارایی سینتتیک (دارایی ترکیبی) در یک بلاک‌چین به استفاده از استخر نقدینگی نیاز دارد. کاربران وجوهی را به‌عنوان وثیقه به یک استخر اضافه می‌کند، پروتکل آن را به یک اوراکل قابل‌اعتماد وصل می‌کند و قرارداد هوشمند توکن‌هایی را به کاربر می‌دهد که به دارایی دلخواه کاربر، برای مثال سهام یک شرکت خاص مثل اپل یا مایکروسافت، متصل است.
در نهایت به‌نظر می‌رسد که کاربران فراوانی هنوز کشف نشده‌اند. همه‌ی این‌ها به نبوغ و مهارت توسعه‌دهندگان و برنامه‌نویسان در دنیای بلاک‌چین و کریپتو بستگی دارد.
پیشنهاد مطالعه: دارایی ترکیبی چیست؟ معرفی پلتفرم‌های دارایی‌های ترکیبی
ریسک و خطرات استخر نقدینگی
اگر برای یک بازارساز خودکار تأمین نقدینگی می‌کنید، ضروری است که نسبت به مفهوم زیان موقت (impermanent loss) آگاه و هشیار باشید. در یک جمله، به زیان دلاری تأمین‌کنندگان نقدینگی برای استخرهای نقدینگی یک بازارساز خودکار نسبت به هولد کردن ساده توکن‌ها، زیان موقت می‌گویند. زیان موقت زمانی سنگین می‌شود که نسبت ارزش بین دو توکن قفل‌شده در یک استخر نقدینگی تغییر بزرگی داشته باشد.
برای مثال، فرض کنید قیمت اتر برابر با هزار تتر باشد. شما یک عدد اتر و 1000 عدد تتر را در یک استخر نقدینگی پروتکل یونی‌سواپ قفل می‌کنید. فرض کنید حالا در این استخر 10 اتر و 10هزار تتر وجود دارد. این یعنی شما 10درصد از نقدینگی کل (000,10*10) را دارید. حال اگر در دنیای بیرون از این استخر، ارزش اتر بالا رود و به چهارهزار تتر برسد چه؟ چون طبق فرمول، ارزش کل لیکوئیدی نباید تغییر کند، درواقع حالا در استخر 5 اتر و 20هزار تتر وجود دارد. حال اگر شما توکن‌های خود را از استخر خارج کنید، ده درصد خود را از نقدینگی استخر خواهید گرفت. این یعنی 0.5 اتر و 2هزار تتر. با نرخ مبادله جدید، جمع ارزش دارایی شما 4هزار دلار است. اما اگر اصلا در این استخر تأمین‌کننده نقدینگی نمی‌شدید، الآن 5هزار دلار می‌داشتید. این یک مثال برای فهم پدیده زیان موقت بود.
موضوع مهم دیگر، ریسک قراردادهای هوشمند است. وقتی وجوهی را در یک استخر نقدینگی قفل می‌کنید، با این‌که به لحاظ فنی واسطه‌ای آن‌ها را دراختیار ندارد، اما قرارداد هوشمند به تنهایی متصدی آن‌هاست. برای مثال اگر یک باگ فنی یا نوعی روش برای سوءاستفاده از قرارداد هوشمند یک پروتکل وام فوری باشد، وجوه کاربران می‌تواند برای همیشه ناپدید شود.
به علاوه همواره مراقب پروژه‌هایی باشید که تیم توسعه آن‌ها اجازه تغییر قوانین حاکم بر استخر لیکوئیدیتی را دارند. گاهی برنامه‌نویسان می‌توانند کلمه عبور یا برخی دسترسی‌های انحصاری را در درون کدهای قرارداد هوشمند تعبیه کنند. با این وجود، پتانسیل انجام اقدامات خراب‌کارانه برای آن‌ها وجود دارد.
جمع‌بندی
استخر نقدینگی یک نوآوری پرکاربرد در دنیای دیفای است که بر مشکل نقدینگی محدود در مدل‌های سنتی صرافی غیرمتمرکز غلبه کرده است. با حذف دفتر سفارش، برای انجام معامله نیازی به طرف مقابل نیست و کاربران درواقع با یک مخزن ارز معامله می‌کنند که توسط یک قرارداد هوشمند اداره می‌شود. تأمین‌کنندگان نقدینگی توکن‌های خود را در یک استخر قفل می‌کنند و متناسب با سهم خود، درصدی مشخص از کارمزد معاملات انجام‌شده در استخر را دریافت می‌کنند. دارایی‌های قفل‌شده در استخر برای انجام معاملات غیرمتمرکز در دنیای دیفای استفاده می‌شوند.
استخر نقدینگی، یک راه‌حل غیرمتمرکز قوی برای مشکل نقدینگی در بازار دیفای شد و در ادامه نقش برجسته‌ای در رشد صنعت دیفای داشت. با این‌که پیدایش استخر نقدینگی بنا به نیاز بود اما درنهایت روش مبتکرانه‌ای برای تأمین نقدینگی به‌صورت الگوریتمی و غیرمتمرکز ارائه داد.
در پایان شایان ذکر است که قبل از تصمیم‌گیری، شناخت کارکردهای خاص انواع استخر نقدینگی موجود در بازار اهمیت بالایی دارد. در کل، استخرهایی بهترین انتخاب هستند که به اندازه کافی برای حذف ریسک و نوسانات نرخ مبادله بزرگ باشند، سابقه طولانی داشته و حجم مبادلات روزانه بالایی دارند.